Zmierzch MiG-a-21

Indie były jednym z największych na świecie posiadaczy pierwszego sowieckiego myśliwca odrzutowego, który mógł osiągać prędkości powyżej 2 Ma. W latach 1963–1984 do Indyjskich Sił Powietrznych (IAF) trafiły 872 myśliwce MiG-21 i w pewnym momencie stanowiły około 60% ich maszyn bojowych. Teraz czas użytkowania 70-letniej konstrukcji dobiega końca. Ostatnie dwie eskadry latające na odrzutowcach MiG-21 Bison – 3 (Kobry) i 23 (Pantery), które łącznie dysponowały ponad 30 samolotami, deaktywowano 26 września. Choć jednostki na co dzień stacjonowały w bazie lotniczej Nal w Bikaner w stanie Radżastan, ceremonia pożegnania pierwszego naddźwiękowego samolotu w historii Indyjskich Sił Powietrznych odbyła się na lotnisku Czandigarh na terytorium związkowym w północno-zachodnich Indiach. To nie był przypadek – właśnie tam bowiem rozpoczęła się historia indyjskich MiG-ów. 26 kwietnia 1963 roku przyleciało do tej bazy sześć wyprodukowanych w Związku Sowieckim myśliwców MiG-21F-13, w które wyposażono nowo utworzoną 28 Eskadrę. Niebawem dołączyło do nich sześć maszyn MiG-21PF, które otrzymały oznaczenie Typ 76.Jednak pierwszym masowo używanym w IAF-ie samolotem myśliwskim był MiG-21PL, gdyż Indie porozumiały się z Moskwą w sprawie uruchomienia jego produkcji licencyjnej. Wstępnie zakłady firmy HAL (Hindustan Aeronautics Limited) w Nasik otrzymały, zależnie od źródeł, 38 maszyn lub 54, wszystkie wyprodukowane w Związku Sowieckim, które dostarczono w zestawach CKD do montażu. Potem indyjska firma budowała te myśliwce, zwiększając w nich udział krajowych komponentów, który w 1972 roku osiągnął poziom 60%. W latach 1966–1973 241 myśliwców MiG-21PL trafiło do 11 eskadr operacyjnych. Samoloty te służyły w IAF-ie przez 47 lat. W międzyczasie w 1971 roku Indie i Związek Sowiecki zawarły kolejne umowy na wersje MiG-21M i MiG-21MF. 

 

MiG-21 Bison

W tym przypadku są sprzeczne informacje, którą z nich Indie i w jakiej liczbie nabyły gotową od ZSRS, a którą produkowały w kraju. Szacuje się, że IAF otrzymały w latach 1973–1981 co najmniej 198 samolotów MiG-21M i MiG-21MF. Jednak już w drugiej połowie lat siedemdziesiątych dostarczano równolegle z nimi nowszą wersję sowieckiego myśliwca – MiG-21bis. IAF otrzymały ich 295, w tym do 75 zmontowanych z zestawów CKD. Ich licencyjną produkcję spółka HAL zakończyła w latach 1984–1985. Mimo że od wyprodukowania w indyjskiej firmie pierwszych MiG-ów-21 upłynęło kilkadziesiąt lat, przedsiębiorstwo nie opublikowało oficjalnych danych o wytworzonych odrzutowcach, ale według szacunków mogło być ich 657. Jako że w Indiach powstawały tylko wersje bojowe, ponad sto dwumiejscowych szkolno-bojowych MiG-ów pochodziło z importu. Pierwszych około sześciu maszyn MiG-21U Indie kupiły już w 1964 roku. Potem nabyły dodatkowe i w sumie miały ich 45. Poza nimi IAF zasiliło około samolotów 70 MiG-21UM oraz niewielka liczba MiG-ów-21US.Jeżeli chodzi o całość indyjskich zakupów myśliwców MiG-21, najbardziej wiarygodna wydaje się liczba 872 egzemplarzy, którą w 2012 roku podał parlamentarzystom ówczesny minister obrony Arackaparambil Kurien Antony. Skala zamówień sprawiła, że były one przez wiele lat podstawowymi samolotami bojowymi IAF-u i podczas ponad sześciu dekad użytkowania pozostawały w wyposażeniu co najmniej 24 eskadr operacyjnych i kilku jednostek szkolnych.Pomimo swych ułomności MiG-21 jest samolotem ikonicznym w wymiarze globalnym, gdyż stał się jednym z symboli zimnej wojny. Odrzutowiec ten wziął udział w większości wielkich konfliktów zbrojnych w drugiej połowie XX wieku, poczynając od wojny w Wietnamie. Wynikało to z tego, że trafił do lotnictw wojskowych ponad 60 państw na czterech kontynentach, w latach 1959–1986 bowiem sam tylko Związek Sowiecki wyprodukował 10 645 tych myśliwców (ponad 800 kolejnych maszyn powstało w Czechosłowacji i Indiach), z których kilka tysięcy wyeksportował. Poza tym, wykorzystując dokumentację otrzymaną od Sowietów, Chiny opracowały myśliwiec Chengdu J-7 (oznaczenie eksportowe F-7), którego co najmniej około 2,4 tys. egzemplarzy zbudowano w latach 1967–2013. Taka wielkość produkcji uczyniła z samolotu MiG-21 najliczniejszy naddźwiękowy odrzutowiec w historii. Jeśli chodzi o największych użytkowników, trzecią co do wielkości flotę tych myśliwców, zaraz po Związku Sowieckim i Indiach, miała Polska, która w latach 1961–1981 kupiła 582 samoloty w różnych wersjach. Ostatnie z nich wycofano z Sił Powietrznych RP po 2000 roku. Czas użytkowania odrzutowca MiG-21 dobiega końca, bo jego konstrukcja liczy sobie 70 lat. Poza Indiami z dalszego wykorzystywania tych myśliwców zrezygnowały w ostatnich latach Chorwacja i Rumunia. Obecnie MiG-21 i jego eksportowy chiński klon F-7 są używane jeszcze przez Kubę oraz kilkanaście państw z Afryki i Azji, w tym Koreę Północną, Pakistan, Syrię i Iran. Tadeusz Wróbel/dlapilota